Volkanlar ve Süpervolkanlar: Korkutuyor!

Eyjafjallajokull

Volkanik kül tüm Kuzey Avrupa boyunca püskürdü. İskandinavya ve İngiltere'deki tüm uçuşlar iptal edildi ve biz insanlar ne kadar güçsüz olduğumuzu anlamış olduk.

Bilim adamları volkanları patlama güçlerine göre sınıflandırırken, 0'dan 8'e kadar derecelendirilen volkanik patlayıcılık indeksini (VEI), kullanıyorlar. Bu ölçümün dayandığı temeller; volkanın dışına ne kadar materyal püskürttüğü, püskürmenin ne kadar yükseğe çıktığı ve patlamanın ne kadar sürede sona erdiği gibi unsurlardır. Depremin şiddetini ölçerken kullanılan skalaya benzer şekilde VEI'de logaritmiktir. Bunun anlamı şudur: VEI'si 5 olan bir volkan, VEI'si 4 olan bir volkandan 10 kat daha güçlüdür.
       
Bilim adamları henüz  Eyjafjallajokull'daki VEI'yi hesaplayabilecek kadar veri elde edemedi. Fakat, Edinburgh Üniversitesi'nden İzlandalı volkanizma uzmanı Thorvaldur Thordarson, bu patlamanın şiddetinin, Sicilya'daki Etna yanardağında 2002 ve 2003 yıllarında gerçekleşen patlamalara benzer şekilde 2 veya 3 olduğunu tahmin ediyor. Thordarson:

"Bu tip patlamaları yeryüzünün herhangi bir yerinde yılda en az bir kez görmeyi bekliyoruz" diyor.

Buna karşın Mayıs 1980 yılında gerçekleşen St Helen Dağı patlaması, VEI'si 4 olan ve 10 yılda bir kere olabilecek bir patlamaydı. Bu arada 1991 yılında Filipinler'deki Pinatubo patlaması VEI'si 5 veya 6 olan 50 veya 100 yılda bir görülebilecek bir patlamaydı. Ancak bunların en büyüğü hala Endonezya'nın Sumbawa adasında 1815 yılında gerçekleşen Tambora'nın patlamasıdır. VEI ölçeğindeki derecesi 7'dir. 1000 yılda bir meydan gelebilecek bir olaydır. Tarihte kaydedilen en ölümcül patlamadır ve 70.000'den fazla insanın ölmesine sebep olmuştur. Ancak Eyjafjallajokull olayı bile bize ufak çaptaki patlamaların oldukça büyük sorunlara yol açabileceğini gösteriyor.

İzlanda en son bu büyüklükte bir olayla 2004 yılında, Grimsvotn Volkanı patladığında karşılaşmıştı. Thordason bu konuda şunları söylüyor:

"O olayda kül bulutları kuzeye doğru gitmişti, fakat bu kez jet –stream kül bulutunu güney doğuya İngiltere'ye doğru taşıdı. Tabi kül bulutunun Avrupa'nın en işlek hava yollarının içine taşınması Eyjafjallajokull'u büyük haber yaptı. Eğer Eyjafjallajokull patlaması, Grimsvotn'a benzer ise patlama birkaç gün içinde sona erecek, ancak daha uzun sürmesi gibi bir olasılık da ihtimaller içinde. Thordarson şöyle diyor:

"Bugün veya yarın sona ermesini ümit ediyoruz fakat patlama haftalar, aylar veya yıllar sürebilir. Şayet Eyjafjallajokull yakın bir zamanda tekrar sessizliğe bürünse bile bu, patlamanın sona erdiği anlamına gelmez. Londra Üniversitesi Hazard Araştırma Merkezi Yöneticisi Bill Mc Guire şöyle diyor:

"Eyjafjallajokull 1823 yılındaki en son püskürmesi, bir yıldan fazla devam etti. Dolayısıyla ilerleyen aylarda da benzer bir durumla karşılaşabiliriz."

Thordarson da Eyjafjallajokull'daki patlamaların önümüzdeki birkaç yıl daha aralıklı olarak devam edeceğini düşünüyor. Yanardağ uzmanlarına göre bu patlama sürpriz değil. Thordarson:

"Belli başlı bazı volkanların altında on yıldır bir hareketlilik vardı, şiddeti ise bu yılın başında artmış görünüyor."

Volkanologlara göre İzlanda bir cennet. Adada 30 tane aktif volkan sistemi var ve bu çok alışılmış bir durum. Thordarson şöyle diyor:

"20. yüzyılın son yarınsından bu yana volkanlar çok sessiz."

Fakat son 10 yıldır yanardağ uzmanları derinlerden gelen bir gümbürtünün farkındaydı. Bu hareketlilik İzlanda'nın daha aktif bir aşamaya girmiş olabileceği ve gerçek büyük patlamalar için güç topluyor olduğu ihtimalini akla getiriyor. Eğer volkanologlar haklıysa başımız belada demektir.

Grimsvotn Volkanı 8 ay boyunca lav birikintisi ve kül bulutu kustu. Zehirli sülfür dioksit gazı İzlanda'daki çiflik hayvanlarının yarısının ölümüne sebep oldu ve ülke nüfusunun dörtte birini silip süpürecek bir açlığa yol açtı. Şayet İzlanda'da tekrar böyle bir olay yaşanırsa nasıl üstesinden gelebiliriz? Thordarson şöyle diyor:

"Modern toplumun sağlık ve çevre konusunda daha donanımlı olduğunu düşünüyorum fakat 5 aylık hava trafiği aksamasının çok ağır ekonomik sonuçları olabilir."

Fakat gerçekten büyük bir tehditin yanında İzlanda'daki volkanlar önemsiz kalıyor. Her 100.000 yılda bir "süpervolkan" olarak bilinen felaket getirici bir patlama gerçekleşiyor. 1000 kilometreküpten fazla malzeme havaya saçılıyor ve kül- gaz bulutu yeryüzünün yıllarca soğumasına neden oluyor. Ve ne yazık ki gelecek bir süper patlamadan sakınmanın bir yolu yok. Bilim adamlarına göre asıl soru: "Patlayacak mı?" değil, "Ne zaman patlayacak?"

Alışılagelmiş volkanların aksine süper volkanlar, yüzeyden açıkça beli olmuyor. Bu da bilim adamlarının bir sonraki volkanın nerede patlayacağını tahmin etmesini zorlaştırıyor. Gelecek patlama için potansiyel yarışmacılar; Yellowstone, İtalya Napoli'deki Phlegrean Fields ve Yeni Zelenda'daki Taupo Gölü.

Bununla birlikte dünya üzerinde süpervolkan patlayabilecek başka alanlar da var. Örneğin Endonezya, Filipinler, birkaç Orta Amerika eyaleti, And Dağları, Japonya, Rusya'nın doğusundaki Kamchotka Yarımadası ve hatta Avrupa (Ege Denizinde bir bölge). 2005 yılında Londra Jeoloji Derneği tarafından görevlendirilen bir çalışma grubu, süpervolkan tehdidi hakkında araştırma yaptılar ve şu sonuca vardılar: Kuzey Amerika ya da Avrupa büyüklüğünde bir alanın yıkıma uğramasını ve patlamayı izleyen birkaç yıl küresel iklimin bozulmasını beklediklerini ifade ettiler. Buna benzer olayların dünya tarımının mahvolmasına sebep olacağını, gıda depolarında ağır kayba ve açlıktan kitlesel ölümlere sebep olacağını tahmin ediyorlar. Bilim adamlarına göre bu tip etkiler medeniyet yapısını ağır bir şekilde tehdit edebilir.

İzlanda'dada geçenlerde gerçekleşen patlama, gelmesi beklenen patlamaların yanında, kıvılcım gibi kalıyor.

Güncelleme: 14/05/2010
Kaynak: Kate Ravilious, "Volcanoes: be Afraid, be Very Afraid - The Supervolcano is Coming",smh.com.au, Çev. Tuğba Kargıoğlu, yaklasansaat.com, 16/04/2010.