Beyin Hala Muamma: Tekrar Nasıl Öğreniyor?

Gelecekte öğrenme için saklama odası. Sinir hücreleri, yeni oluşturdukları bağlantıları gerçekleştiriyor.

Gelecekte tekrar öğrenmeyi sağlamak için depo: Sinir hücreleri, yeni oluşturdukları pek çok bağlantıyı unutmazlar. Yani alıkoyarlar ve eğer gerekiyorsa yalnızca bilgi akışını inaktif hale getirirler. Bu önceden öğrendiğimiz bir şeyi yeniden öğrenmeyi kolaylaştırır.

Öğrenme ve hatırlama yeteneğimiz sayesinde, diğer bir çok canlının hayal bile edemeyeceği bir çok işi yapabiliyoruz. Ancak, bilim adamları, beyinde, öğrenme veya unutma sırasında meydana gelen şeyin, tam olarak ne olduğunu anlama konusunda yolun başındalar. Bu konuda; sinir hücreleri arasında kurulan bağlantılarda ki değişimlerin, öğrenme ve unutma sırasında önemli bir rol oynadığını biliyoruz.

YENİ HÜCRE BAĞLANTILARI KALICI

Peki, bu yapısal değişimler, daha önce öğrenilip de unutulan bilgiyi, tekrar öğrenmenin, tamamen yeni olan bir bilgiyi ilk kez öğrenmekten çok daha kolay olduğuna dair popüler fenomeni destekliyor mu?
Max Planck Nörobiyoloji Enstitüsü'nden bilim adamları, öğrenme işlevi sırasında kurulan yeni hücre bağlantılarının kalıcı olduğunu gösterdi. Üstelik bu bağlantılar, öğrenilen bilgiye uzun süreli ihtiyaç duyulmasa da kuruluyor. Geçici olarak inaktif olmuş bu "stok bağlantılar"ın tekrar aktif hale getirilmesi, unutulan şeylerin daha hızlı öğrenilmesini sağlıyor.

Bir sinek, özgürlüğünü kazanabilmek için; defalarca pencere camına karşı uçuşa geçerek düzinelerce  başarısız denemede bulunur. Oysa beyniniz, çok karmaşık hareket dizilerini ve onları birleştirmeyi öğrenebilir. Bu öğrenme yetisi, bizi sadece camdan kapılara çarpmak gibi kazalardan sakındırmakla kalmaz, aynı zamanda bisiklete binmek, kayak yapmak, farklı dilleri konuşmak ve enstürman çalmak gibi çeşitli becerileri edinmemizi de sağlar. Genç bir beynin, daha kolay öğrenmesine rağmen, öğrenme kabiliyetimizi yaş ilerlese de devam ettiriyoruz. Uzun zamandır bilim adamları, öğrenme veya unutma sırasında, beyinde tam olarak neler olduğunu tespit etmeye çalışıyorlar.

DEĞİŞKEN BAĞLANTILAR

Bir şey öğrenmek, diğer bir deyişle, yeni bir bilginin başarılı şekilde işleme konması için, sinir hücreleri birbirleri ile yeni bağlantılar kurar. Daha önce karşılaşılmamış bir bilgi-birimi ile karşılaşıldığında, yani henüz öğrenme işlevi için yol oluşmamışken, aktif hale gelen sinir hücresindeki kenar uzantılar, komşu sinir hücrelerine doğru gelişmeye başlar. Ne zaman ki, sinaps adı verilen özel bir bağlantı noktası uzantının ucunda oluşur, o zaman bilgi, bir hücreden yanındaki diğer bir hücreye aktarılır ve böylece yeni bilgi öğrenilmiş olur. Ancak, bağlantı kopar kopmaz, öğrendiğimiz bilgileri tekrar unuturuz.

ÖĞRENME VE HATIRLAMA ARASINDAKİ İNCE FARK

Son zamanlarda, öğrenme ve hatırlamanın, yukarıda bahsedilen beyin yapısındaki değişmelerle ilgili olduğu gösterilmesine rağmen; pek çok soru hala cevaplanmayı bekliyor. Örneğin, ne oluyor ki; beyin bir şey öğrendiğinde, bir süre sonra onu unutuyor ve ardından onu tekrar öğrenmektedir?

Deneyimlerimizden de biliyoruz ki; bisiklete binmeyi öğrendiğimizde, yıllarca pratik yapmamış olsak bile, tekrar kolaylıkla bisiklete binebiliriz. Diğer durumlarda da böyle, "tekrardan öğrenme", öğrenmeye "en baştan" başlamadan çok daha kolay olmaktadır. Acaba bu incelikli farkın nedeni, sinir hücrelerinin yapısından mı kaynaklanmaktadır?   

Max Planck Nörobiyoloji Enstitüsü'nden bilim adamları, şu sıralar bir birim-bilginin, yenimi veya ikinci kez öğrenilip öğrenilmediğine bağlı olarak kurulan yeni hücre bağlantısı sayısında, gerçektende önemli derecede farklılıkların olduğunu gösterdi. Proje başkanı Mark Hübener, durumu şu şekilde açıklıyor:

BEYİN ZOR ANLAR İÇİN HAZIRLIKLI

"Bizi en fazla şaşırtan şey, sinirsel bilgi iletiminin, blokajına (kesilmesine) bir cevap olarak geliştirilen çok sayıdaki uzantıların, blokaj kalktığında da var olamaya devam etmesidir. Tüm veriler, sinapsların sadece devre dışı kaldığına ancak yok olmadığına işaret etmektedir. Yaşanılan bir tecrübe, ilerleyen bir zamanda tekrar cereyan edeceği için, beyin zor günler için birkaç uzantıyı koruma altına almayı yeğlemektedir. Çünkü, sinir hücreleri, daha önceden gelişmiş olan kalıcı uzantıları kullanmaktadır.

Sinir hücreleri, arasında gelişen uzantıların çoğu korunur ve böylece daha ileriki bir sürede yeniden-öğrenme işlevini kolaylaştırır. Bu anlayış, öğrenme ve hatırlama mekanizmasının esas işlevini anlamamız açısından önemlidir. O halde, yıllarca alışkanlıklarımızdan uzak dursak bile, bu kış kayak yapmak istediğimizde, büyük bir problemle karşılaşmayız.

Güncelleme: 18/02/2009
Kaynak: "Forgotten But Not Gone: How The Brain Re-learns", sciencedaily, Çev. Dr. Erman Gündoğdu, yaklasansaat.com, 22/11/2008.