Jüpiter: Bir Kısım Uydularını Yutmuş

Jüpiter'in "Galileo Uyduları"olarak bilinen dört büyük uydusu, Güneş Sistemi'nin oluşumunu araştıran gezegen bilimciler için güzel bir örnek oluşturuyor.

Jüpiter sisteminin nasıl oluştuğunu anlayabilmek için çeşitli canlandırmalar yapılıyor, modeller oluşturuluyor. Bu çalışmalar, geçmişte Jüpiter'i oluşturan maddeden artakalan ve onun çevresinde disk halinde dolanan maddenin, gezegenin kütlesinin önemli bir yüzdesini oluşturduğunu gösteriyor.

Oysa günümüzde gezegenin çevresinde dolanan uyduların toplam kütlesi, gezegenin kendi kütlesinin yalnızca % 2'si kadar. Jüpiter'in çok sayıda uydusu olmasına karşın Galileo Uyduları dışında kalanlar çok küçüktür. Bu fark, gezegenin en azından 20 eski büyük uydusunun Güneş Sistemi'nin ilk zamanlarında gezegen tarafından yutulduğu anlamına geliyor.

ABD'nin Colorado eyaletindeki Güneybatı Araştırma Enstitüsü'nde dev gezegenlerin uyduları üzerine araştırmalar yürüten Robin Canup ve ekibi bu olayın nasıl geliştiğini bulduklarını düşünüyorlar. Oluşturdukları senaryo şöyle:

"İlkel Güneş Sistemi'nde, Jüpiter'in oluşumundan artakalan maddeyi içeren disk, sistemin içlerinden gelen maddeyle besleniyordu. Jüpiter'i çevreleyen diskte oluşan uydular, diskin içerdiği maddenin oluşturduğu sürtünme ve sürükleme yüzünden giderek yavaşladılar ve sarmallar çizerek yavaş yavaş Jüpiter'e doğru düştüler."

Canup'a göre; ilkel Jüpiter sisteminde toplam beş nesil uydu oluştu. Bir nesil, Jüpiter tarafından yutulunca, bir sonraki nesil oluşmaya başlıyordu. Bunlardan geriye yalnızca son nesil uydular olan Galieo Uyduları kaldı. Galileo Uyduları oluştuktan sonra, Jüpiter'in çevresindeki disk dağıldığı için bu uydular Jüpiter'in gazabından kurtuldu.

Araştırmaya göre sayıları kaç olursa olsun, her bir nesilde oluşan uyduların toplam kütleleri birbirlerine yakındı. Benzer bir durumun Satürn'ün uydularının da başına gelmiş olabileceği düşünülüyor. Satürn'ün yalnızca bir büyük uydusu bulunuyor. Jüpiter'in kütlesinin Satürn'ünkinin yaklaşık dört katı olduğu göz önünde bulundurulursa, bu durum mantıklı görünüyor.

İlkel Güneş Sistemi'nde, Güneş'e görece yakın olan küçük kayasal gezegenler de, Jüpiter'in eski uydularıyla benzer bir son yaşamış olabilirler. Ancak, günümüzde var olan kayasal gezegenlerin, oluşumlarını Güneş'i çevreleyen diskin dağılmasından sonra tamamladıkları için, Güneş tarafından yutulmaktan kurtuldukları düşünülüyor.

Güncelleme: 12/04/2009
Kaynak: Marcus Chown, "Cannibalistic Jupiter Ate its Early Moons", newscientist, (Alp Akoğlu, Bilim ve Teknik, Nisan 2009), 07/03/2009.