Kelebekler: Göç Yolları İçin GPS Kullanıyor
Bilim adamları sonunda kral kelebeklerin 24 saatlik zaman diliminde
göçlerini yönlendiren kılavuzun yerini belirledi. Göçün yönetim merkezi bir çok insanın
tahmin ettiği gibi beyinde değil, antenlerinde. Kelebeklerin antenlerine 24 saatlik bir saat yerleştirilmiş.
Kral kelebekler, her sonbaharda kışı geçirmek üzere göç için yola çıktıklarında,
Güneş'e göre hareketlerini belirleyerek, Meksika'nın merkezine, güneye doğru 2000 millik etkileyici bir yolculuk yapıyor. Fakat, Güneş, hareketli bir hedef olduğu için, gün boyunca pozisyon
değiştiriyorlar.
Biyologlar, uzun bir süredir kelebeklerin beyinlerinde bir "Güneş pusulası" kullandıklarını düşünüyordu. Gerçekten de kelebekler, 24 saatlik zaman dilimi için,
göçlerini yönlendirecek bir çeşit kılavuz kullanmak zorundadır. Şimdi bilim
adamları bu özel GPS(küresel yön bulma sistemi) sistemini keşfetti, ancak bu keşif herkesin tahmin ettiği gibi değil. "Science" dergisinde yayınlanan makalenin ikinci yazarı ve Massachusetts Üniveristesi'nde biyolog olan
Steven Reppert şöyle diyor:
"Bizim bildiğimiz teoriye göre, beynin içinde bu işlem için moleküler bir saat vardı. Tabii ki saat beynin
içinde olmalı. Başka nerede olabilir ki?"
Reppert ve ekibi bu şaşırtıcı durumla karşılaştıklarında,
kelebek antenlerinin koku algılama yeteneği üzerinde çalışıyorlarmış. Kelebeklerin antenleri kesilip bir tür
uçuş simülatörüne bağlanmış ancak kelebekler yön değiştirmeden çok uzun uçamamışlar. Reppert:
"Bu, son derece önemli bir farklılık. Antensiz olanlar olarak dümdüz uçabiliyor, fakat göç eden
antenli kelebek topluluğu hep birlikte güneybatı yönüne gitmesine rağmen, antensizlerin
hepsi farklı yönlere uçtular."
Kelebekler, antenleri olmadan güneşi kullanarak yön bulma yeteneklerini kaybediyorlar,
sanki artık yönlerini bir gün içindeki zamana göre ayarlayamıyorlar.
Araştırmacılar, kısa antenli kelebeklerin beyinlerindeki moleküler
değişikliğe baktıklarında, beyindeki bu 24 saatlik ritmin antenin kesilmesinden
etkilenmediğini gördüler. Reppert diyor ki:
"Genel inanışa ters düşen bir ihtimal
olmasına rağmen, zamanlama mekanizması antenin içinde olabilir."
Araştırmacılar, hipotezlerini, kelebeklerin antenlerinin yarısını Güneş girişini
tamamen engelleyen siyah renge, diğer yarısını da Güneş ışığını geçiren
açık bir renge boyayarak test ettiler.
Antenleri açık renk boya ile kaplanan kral kelebeği, güneye uçmaya devam etti. Antenleri siyaha boyanmış
kelebekler ise sürekli
kuzeye sürüklendiler. Leicester Üniversitesi'nden biyolog Charalambos Kyriacou, bu araştırmayla ilgili olarak, "Science"da
yayınlanan bir yorum yazdı:
"Antensi saat hareket halindeyken kullanılabilecek bağımsız bir GPS (küresel yön bulma sistemi) gibi olması sebebiyle,
şu anda beyin saatini yani bir bakıma kağıt haritayı gölgede bırakmış durumda. Bu sonuç şaşırtıcı, çünkü birbirinden
farklı çalışmalar, yön bulma konusunda bir beyin saati olduğuna dair zemin hazırlamıştı."
Reppert şöyle diyor:
"Yeni buluş, sadece bilim adamlarının kelebeklerin anteni hakkındaki düşüncelerini
değiştirmekle kalmıyor, aynı zamanda arılar ve karıncalar gibi diğer böcek tiplerinde de,
antensi saate benzer yapılar olabileceğini gösteriyor. Bu olay, aynı zamanda navigasyon sistemleri hakkında
ayrıntılı araştırma yapmak için de önemli bir bulgu. Kelebekler gibi balarıları da çiçekleri bulmak ve özel yerleri
hakkında kovanın geri kalanı ile iletişim kurmak için bir Güneş pusulası kullanıyor. Belki de kendilerini gün içinde
Güneş'in durumuna gore ayarlamak için, antenlerinin içinde 24 saatlik bir saat kullanıyor olabilirler."
Minnesota Üniversitesi'nden bu araştırmayla ilişkisi olmayan kelebek araştırmacısı Karen Oberhauser diyor ki:
"Bence bu gerçekten ilginç ve mükemmel bir buluş."
Fakat böceklerin antenine verilen inanılmaz duyusal algılama gücü sebebiyle Karen, antenlerin aynı zamanda
saat gibi çalışmasına çok da şaşırmadığını söyledi. Oberhauser diyor ki:
"Bizim duyusal sistemimiz başımızda sınırlandırılmış, fakat böcekler ayaklarıyla tadabiliyor. Antenleriyle koku alabiliyor
ve muhtemelen karınları oldukça kompleks duyarga sistemine sahip. Çünkü böcek duyarga sistemi
bizimkinden çok farklı, bizim için ise bazen bu konuda doğru soruları sorabilmek bile zor olabiliyor."
Güncelleme:18/11/2009
Kaynak: Hadley Leggett, "Butterflies Use Antenna GPS to Guide Migration", wired, çev. Tuğba Kargıoğlu, yaklasansaat.com, 24/09/2009.
|
