Çinko: Sağlığımızın "Stratejik Mineraller"inden Biridir

Vitaminler ve amino asitler, mineralsiz faydasızdır. Çünkü bütün enzim faaliyetleri, mineralleri gerektirir. Hassas hücresel sıvı dengesini korumak, kan hücreleri ve kemiğin şekillenmesi, elektrokimyasal sinir faaliyetlerini sağlamak, kas faaliyetlerini düzenlemek için, minerallere ihtiyaç duyulur.

ÇİNKO: 200'DEN FAZLA ENZİMİN ANAHTAR BİLEŞENİ

Çinko, tüm vücut hücrelerinin bir parçasıdır ve çoğu enzimin anahtar bileşenidir. 200'den fazla enzim parçasını şekillendirir. Çünkü vücut, çinkoyu, çok farklı amaçlar için kolaylıkla kullanır, onun sürekli olarak yenisiyle değiştirilmesi gerekir. Çinko eksikliği olan bir hayvan, çinko miktarı yeterli olan bir hayvanla aynı ağırlığa sahip olmak için, % 50 daha fazla besine gereksinim duyar. Çinko, özellikle zehirli değildir ve tüm bitki ve hayvanların gelişmesi için zorunlu(başlıca) bir mineraldir. Yeterli çinko seviyesi, vücudun bağışıklık sistemi ve dayanma gücü(kuvveti) için çok önemlidir.

İnsan vücudundaki her hücre, çoğalmak için ve 200'den fazla enzimin işlevini tam olarak yerine getirmek için, çinkoya ihtiyaç duyar. Çinko, tüm organlar, dokular ve vücut sıvılarında yer alır. Önemli proteinlerin yapısına girer. Enzimlerin aktif bölgelerine bağlanır, katalitik bölgelerinde anahtar rol oynar. Hücreler arası bir düzenleyici olup, moleküler etkileşimlerde, proteinler için yapısal destek sağlar. Biyolojik zarların ve iyon kanallarının stabilizesini ve bütünlüğünü korur. Nükleik asit veya diğer gen düzenleyici proteinlerde, yapısal element olarak rol oynar.

ÇİNKONUN: E VE A VİTAMİNİNE KATKISI VAR

Çinko, insan sağlığı için, gereklidir. Hastalıklara direnme, yaraların iyileşmesi, sindirim, üreme, bazı kanser türlerine karşı korunma, fiziksel gelişim, diyabet kontrolü, protein sentezi, kan dengesi, yağ bezelerinin düzenlenmesi, görüş yeteneği, tat alma ve koklama gibi biyolojik işlevler için çok önemlidir. Kandaki E vitamini yoğunluğunu korur. A vitamininin emilimini arttırır. Çinkonun tedavi edici kullanımı; boğaz ağrısı ve soğuk algınlığı sürecini kısaltabilir.

Çinko, DNA sentezi için gereklidir ve hamilelikte, çocukluk ve ergenlik çağında, normal büyüme ve gelişmeyi destekler. Hamilelikte hayati bir rol oynar. Hamilelik süresince alınan doz arttırılmalıdır. Çinko eksikliğinin, şu gibi durumlara yol açtığı kanıtlanmıştır: Erken doğum, düşük kilolu doğum, büyüme yavaşlığı, sıvı tutma, idrarda protein kaybı ve preeklampsi.

ÇİNKO: SERBEST RADİKALLERE KARŞI

Çinko, özellikle bağışıklık sisteminde harikalar oluşturur. Soğuk algınlığına karşı mücadelede, vitamin C gibi çalışır. Nezlenin sebep olduğu çeşitli virüslere karşı, vitamin C'nin antiviral faaliyetini kullanır. Bağışıklık sistemini güçlendirerek, mantar enfeksiyonlarına, konjonktivite ve zatürre gibi bulaşıcı hastalıklara karşı koruyabilir. Çinkonun, antioksidan özellikleri vardır. Serbest radikallerin sebep olduğu zararlardan, hücreleri korumaya yardım eder.

ÇİNKO: CİNSELLİK MİNERALİDİR

Üremede ve cinsel olgunlaşmada rolü vardır. Erkek cinsel işlevi, çinkoya bağlı olabilir. Erkek hormon metabolizması, meni üretimi, sperm oluşumu, sperm hareketliliği, çinkoyla ilgilidir. Boşalma sırasında, 5 mg. kadar çinko kaybedilmektedir. Çinko eksikliği, sperm sayısının ve cinsel dürtünün azalmasına sebep olabilir.

Yaklaşık olarak tüm vücut çinkosunun, % 20'si deride yer alır. Çinko, aynı zamanda akneyle mücadeleye de yardım edebilir.

HIV enfeksiyonunda, hangi vitaminlerin eksik olduğuyla ilgili yapılan araştırmalar tartışmalıdır. Bazı çalışmalarda; çinko, selenyum, magnezyumun eksik olduğu görüldü. Hafif çinko eksikliğinin bile, timik hormon üretimi ve faaliyetini azalttığı, CD+ hücrelerinin sayısını düşürdüğü, T hücrelerinin, doğal öldürücü hücrelerin(bir çeşit lenfosit hücresi) ve nötrofilin işlevine zarar verdiği ve sitokin üretimine engel olduğu görülmüştür. Bunun sonucunda, ölmüş hücreler artar. Zararlı organizmaları öldüren hücrelerin yeteneği bozulur. Çinko, vitamin A ile desteklendiğinde, insanın bağışıklık hücrelerinin sayısında bir artış gözlenmiştir.

ÇİNKO EKSİKLİĞİ: NELERE SEBEP OLUR?

Çinko eksikliğinin etkileri, ağır olabilir. Bunlar; nöropsikolojik fonksiyonların bozulması, büyüme yavaşlaması ve gerilemesi, bağışıklık hastalıkları, yaraların geç iyileşmesi, uyuşukluk, iştah azlığı, işitme kaybı, yorgunluk, sinirsel problemler, cilt yaraları, ishal, vücut dokularının zayıflaması, çocuklarda hiperaktivite, enfeksiyonlar için yüksek risk oluşturma, tırnaklarda beyaz lekeler, saç azalması, yüksek kolesterol seviyesi, kısırlık, cinsel olgunlaşmada gecikme, prostat problemleri. Bunun dışında; tat, koku alma, görme yeteneği ve hafıza ile çinko arasında bir bağlantı vardır ve çinko azlığı bu organların işlevlerinin bozulmasına sebep olabilir.

Vejetaryenler, sigara, alkol kullananlar, kronik hastalar, diyet yapanlar; çinko eksikliği bakımından büyük risk altındadırlar.

Çinko eksikliğinin, yutak ve cilt kanseri riskini arttırdığı düşünülmektedir. Kemirgenlerde, çinko eksikliği ile yutak kanseri arasında bir ilişki kurulmuştur. Ancak insanda, geleneksel metotlarla çinko seviyesini ölçmenin zorluğu, bu ilişkiyi incelemeyi zorlaştırmaktadır. Kandaki çinko seviyesinin ölçümü, çok hassas değildir.

Çinko yetersizliği, dünya çapındaki topraklarda önemli bir sorundur. Tarımsal topraklarda çinko azlığı; hem ürün verimini hem de ürün kalitesini etkilediğinden, dünya çapında bir problemdir. Topraktaki çinko azlığı, buğday, pirinç, mısır gibi tahılların veriminin, % 30'dan fazla kaybına sebep olabilmektedir.

GÜNLÜK ÇİNKO İHTİYACI(mg/gün)

Besinlerle alınan çinkonun % 15-30'u, on iki parmak bağırsağından emilir. % 7'si dışkı ile atılır. İdrar ve ter yoluyla da bir miktar kayıp vardır. Metabolizmasında başlıca rol oynayan organ, karaciğerdir.

DOĞAL ÇİNKO BESİN KAYNAKLARI

Fındık, ceviz, balkabağı tohumu, kabak çekirdeği, nohut, badem, yumurta, tavuk, hindi, sığır eti, kuzu eti, buğday tohumu, kabuklu deniz hayvanları, istiridye, ringa balığı, yengeç eti, çavdar ekmeği,  buğday ekmeği,  mercimek, kuru fasulye, yulaf ezmesi, fırında patates, kahverengi pirinç, ayçiçeği çekirdeği, süt ürünleri. 

ÇİNKO FAZLASI ZARARLI OLABİLİR

Çinko zehirliliği akut ya da kronik formda da görülür. Günlük 150-450 mg çinko alımı, düşük bakır durumu, değişmiş demir işlevi, bağışıklık işlevinde azalma, yüksek lipo-protein (HDL) seviyesinde azalma ile ilişkilendirilmiştir. 20 mg.ın üstünde çinko alımının, profesyonel sağlıkçıların kontrolünde olması önemlidir.

Bazı besinler, vitaminler ve mineraller, çinko emilimini etkileyerek; çinko eksikliği veya fazlalığına neden olabilirler. Fitatlar, fosfatlar, lifli besinler, kalsiyum oksalat, bakır, kadmiyum, inorganik demir, kalay ve toprak çinko emilimini azaltırken; proteinler, metiyonin, D vitamini, B6 vitamini ve D-penisilamin emilimini artırır. Çinko destekleyicileri, bakır, demir ve fosfor destekleyicileriyle aynı zamanda alınmamalıdır.

Güncelleme: 15/11/2008
Hazırlayan: Şerife Bayraktar, yaklasansaat.com

Kaynaklar:
1) Jennifer Muir Bowers,’Nutrition and Immunity: You Are What You Eat’, AIDS Community Research Initiative of America
2) Christian C. Abnet, Barry Lai, You-Lin Qiao, Stefan Vogt, Xian-Mao Luo, Philip R. Taylor, Zhi-Wei Dong, Steven D. Mark, Sanford M. Dawsey., Zinc concentration in esophageal biopsy specimens measured by X-ray fluorescence and esophageal cancer risk. "Journal of the National Cancer Institute", 2005; February 16, 2005, 97(4).
3) "General Information of Zinc", National Institute of Health, World Health Organization, and International Zinc Association.
4) Los Alamos National Laboratory - Zinc(http://periodic.lanl.gov/elements/30.html)
5) webelements.com/zinc/ (The Univercity of Sheffield)
6) healingwithnutrition.com/index.html
7) vitamins-supplements.org/dietary-minerals/zinc.php
8) medicine.ankara.edu.tr