Göçmen Kuşlar: Manyetik Alanı Görüyorlar mı?
Bazı göçmen kuşların, özellikle de göç
uçuşlarını, gece yapmayı yeğleyenlerin,
yönlerini bulmak için Dünya'nın
manyetik alanından yararlandıkları
biliniyor. Tahminlere göre, bunu
yaparken; izledikleri yol, alanın kuzey-güney
eksenini algılayıp, bunu bir
referans olarak kullanmak ve uçacakları
yönü buna göre tayin etmek.
Kuşların bunu hangi mekanizmayla
yaptıkları ve devreye giren "manyetik
alıcı" nın, nerede olduğu ise şu ana kadar
anlaşılmış değil.
ABD'deki Illinois Üniversitesi'nden
Klaus Schulten, bundan 40 yıl kadar
önce, göçmen kuşların da içinde
bulunduğu bazı hayvanların, göz ya da
beyinlerinde manyetizmaya tepki veren
belirli moleküller bulunabileceğini ileri
sürmüştü. Ancak o zamandan bu yana,
kuşlarda, Dünya'nın zayıf manyetik alanından etkilenebilecek ölçüde
duyarlı bir kimyasal madde bulunamamıştı.
İngiltere'deki Oxford
Üniversitesi'nde yapılan yeni bir
çalışma, ilgili molekülün bulunmuş
olabileceği müjdesini verdiği gibi,
kuşların, "Dünya'nın manyetik alanını
gördüklerine" ilişkin önemli kanıtlar da
ortaya koymuş görünüyor.
Hayvan ve bitkilerde bulunan ışığa
duyarlı "kriptokrom proteinleri" nin
biyolojik saat mekanizmalarında, bitki
büyümesinde, mercanların yumurtlama
zamanlarının ayarlanmasında rol
oynadığı düşünülüyor. Bundan birkaç
yıl önce kriptokromların, göçmen kuşlar
olan boz ötleğen kuşlarının
gözlerindeki ağ tabaka(retina) sinir
hücrelerinde de bulunduğu ortaya çıktı. Dahası, kriptokrom içeren hücreler alacakaranlıkta, yani kuşların manyetik
konumlama yaptıkları sırada
etkinleşiyordu.
Kuşların, konumlama yaptıkları
alacakaranlıkta hakim renk, koyu mavi.
Kriptokromların, iki serbest radikali, bu
koyu mavi ışıkla uyarıldıkları zaman
oluşturdukları anlaşılıyor..
Peki kuşlar, bu manyetik duyunun
şifresini nasıl çözüyorlar? Araştırmacılara göre, bu kuşlarda görüş,
açılıp kapatılabilen ek bir katman daha
içeriyor. Öyle ki katmanın etkinleşmesi,
kuşun Dünya manyetik alanını
görmesini sağlıyor. Tıpkı bazı avcı
uçakları ve arabalarda kullanılan HUD
(head-up display) sistemi gibi. Bu
sistemin özelliği, ön camın içine
yerleştirilmiş, üzerinde bilgi taşıyan ve
gerektiğinde etkinleştirilebilen saydam
bir ekran içermesi.
Sonuçlar, kimi uzmanlarca; "zayıf bir
manyetik alanın fotokimyasal
tepkimeler üzerindeki etkisinin ilk
gösterimi" olarak değerlendirilirken,
kimilerine göre bu manyetik duyunun
temelinde yatan şey, bir kuantum etkisi
de olabilir.
Güncelleme: 17/06/2008
Kaynak: New Scientist, (Bİlim ve Teknik, Haziran), 30/04/2008 |